Διαβάστε ακολούθως την Απόφαση 132/2023 της Ανεξάρτητης Αρχής:
Η Ολομέλεια του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου, συνήλθε σε συνεδρίαση στον συνήθη γι’ αυτό τόπο την 9.5.2023 και ώρα 11:00, προκειμένου να συζητήσει επί της κατωτέρω υποθέσεως. Συγκροτήθηκε από τους: Αθανάσιο Κουτρομάνο, πρόεδρο, Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, αντιπρόεδρο, και (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr») τα μέλη: Καλλιόπη Διαμαντάκου, Βασίλειο Καραποστόλη, Νικόλαο Κιάο, Ευαγγελία Μήτρου, Γεώργιο Σαρειδάκη και Σωκράτη Τσιχλιά. Απόν το μέλος Γεώργιος Πλειός, ο οποίος είχε κληθεί νομίμως. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Αντικείμενο της συζήτησης ήταν η ενδεχόμενη παραβίαση από τον τηλεοπτικό σταθμό με τον διακριτικό τίτλο «OPEN BEYOND» (πρώην EPSILON TV), ιδιοκτησίας της εταιρείας με την επωνυμία «ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ Α.Ε.», της ραδιοτηλεοπτικής νομοθεσίας λόγω: (α) μετάδοσης ανακριβών και ατεκμηρίωτων πληροφοριών και (β) παρουσίασης (μέσω εικόνας) ανηλίκου ευρισκομένου σε δύσκολη κατάσταση, κατά την προβολή της εκπομπής με τον τίτλο «Τατιάνα Live» που μεταδόθηκε στις 29.11.2017. Η υπόθεση εξετάζεται ύστερα από την από 22.12.2017 καταγγελία της Ελληνικής Ψυχοπροφυλακτικής Εταιρείας (με αρ. πρωτ. ΕΣΡ 6280/27.12.2017).
Για τον έλεγχο σχηματίστηκε ο φάκελος με αριθμό 148/16.4.2021, ο οποίος ανατέθηκε στη διοικητική υπάλληλο Αικατερίνη Κοντοπούλου και στην ειδική επιστήμονα - νομικό Ρέα Λαμπροπούλου. Η Διοικητική Υπάλληλος υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 992/ΕΣ/27.11.2018 έκθεση καταγραφής των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης. Στην συνέχεια, η Ειδική Επιστήμονας υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 405/ΕΣ/26.5.2021 νομική της εισήγηση.
Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης, για λογαριασμό της λειτουργούσης τον σταθμό ως άνω εταιρείας, παρέστησαν οι πληρεξούσιοι δικηγόροι της Ιωάννης Νικολόπουλος και Γεωργία Χριστοδούλου.
Ερωτηθέντες από τον Πρόεδρο, οι Δικηγόροι δήλωσαν ότι γνωρίζουν το περιεχόμενο του φακέλου, έλαβαν δε τον λόγο και ανέπτυξαν τους ισχυρισμούς τους. Ζήτησαν στη συνέχεια -και η Ολομέλεια δέχτηκε- να τους παρασχεθεί προθεσμία για την κατάθεση εγγράφου υπομνήματος μέχρι και την 12.6.2023, ώρα 14.00, και η συζήτηση κηρύχθηκε περαιωμένη. O σταθμός, με το με αριθμό πρωτοκόλλου 3164/9.6.2023 έγγραφό του ζήτησε παράταση της προθεσμίας κατάθεσης υπομνήματος έως την 19.6.2023. Το αίτημα έγινε δεκτό από τον Πρόεδρο του Ε.Σ.Ρ. O σταθμός κατέθεσε στη Γραμματεία το με αριθμό πρωτοκόλλου ΕΣΡ 3235/13.6.2023 υπόμνημα.
Την 11.7.2023 και ώρα 11.00 η Ολομέλεια συνήλθε σε διάσκεψη επί της υποθέσεως, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου. Συγκροτήθηκε από τους: Αθανάσιο Κουτρομάνο, πρόεδρο, Ευτέρπη Κουτζαμάνη - Δρίλια, αντιπρόεδρο, και (με τηλεδιάσκεψη μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας «epresence.gov.gr») τα μέλη: Καλλιόπη Διαμαντάκου, Νικόλαο Κιάο, Γεώργιο Σαρειδάκη και Σωκράτη Τσιχλιά. Απόντα τα μέλη Βασίλειος Καραποστόλης, Ευαγγελία Μήτρου και Γεώργιος Πλειός, οι οποίοι είχαν κληθεί νομίμως. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ. Παρέστη επίσης και η ανωτέρω εισηγήτρια, η οποία ανέπτυξε το ζήτημα προφορικώς και αποχώρησε. Η Ολομέλεια, αφού παρακολούθησε την επίμαχη ροή προγράμματος και μελέτησε το σύνολο των στοιχείων του φακέλου:
ΣΚΕΦΤΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΩΣ ΕΞΗΣ:
Ι. Νομικό Μέρος
1. Το ΕΣΡ είναι η αρμόδια κατά το Σύνταγμα Ανεξάρτητη Αρχή (άρθρο 15 παρ. 2) για την άσκηση του άμεσου ελέγχου του κράτους επί της ραδιοφωνίας και της τηλεοράσεως και την επιβολή των προβλεπόμενων διοικητικών κυρώσεων σε περιπτώσεις παραβάσεων. «Ο άμεσος έλεγχος του κράτους... έχει ως σκοπό... την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, καθώς και το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και νεότητας».
2. Κατά το άρθρο 21 παρ. 1 του Συντάγματος: «Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του κράτους».
3. Κατά το άρθρο 24 παρ. 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (που έχει νομική ισχύ επί τη βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, άρ. 6 της ΣΕΕ): «Σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα παιδιά, είτε επιχειρούνται από δημόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισμούς, πρωταρχική σημασία πρέπει να δίνεται στο υπέρτατο συμφέρον του παιδιού».
4. Το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα του 1966 (Ν. 2462/1997) στο άρθρο 24 παρ. 1 του αυτού νόμου ορίζει: «Κάθε παιδί, χωρίς διάκριση λόγω φυλής, χρώματος, γένους, γλώσσας, θρησκείας, εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης, περιουσίας ή γέννησης, έχει δικαίωμα, έναντι της οικογένειας του, της κοινωνίας και του κράτους στα μέτρα προστασίας που απαιτεί η θέση του ως ανηλίκου».
5. Σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 3 εδ. β' του Ν. 4173/2013 (που τροποποιήθηκε με το Ν. 4324/29.4.2015 που επανιδρύει την ΕΡΤ και ισχύει και για την ιδιωτική τηλεόραση κατ' εφαρμογή του άρθρου 3 παρ. 1α του Ν. 2328/1995): «Οι οπτικοακουστικές υπηρεσίες που παρέχει η Ε.Ρ.Τ. Α.Ε. πρέπει να ανταποκρίνονται στην ποιοτική στάθμη που επιβάλλουν η κοινωνική αποστολή και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας και να σέβονται ιδίως την αξία του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας».
6. Ο Ν. 2101/1992, που κυρώνει τη «Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού» ορίζει στο άρθρο 3 παρ. 1 : «Σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς κοινωνικής προστασίας, είτε από τα δικαστήρια, τις διοικητικές αρχές ή από τα νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού». Στο άρθρο 17 (που αφορά στα μέσα μαζικής ενημέρωσης) ορίζεται: «Τα συμβαλλόμενα κράτη ευνοούν την επεξεργασία κατάλληλων κατευθυντήριων αρχών που να προορίζονται για την προστασία του παιδιού από την ενημέρωση και το υλικό που βλάπτουν την ευημερία του». Στο άρθρο 16 παρ. 1 του ως άνω νόμου ορίζεται: «Κανένα παιδί δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο αυθαίρετης ή παράνομης επέμβασης στην ιδιωτική του ζωή, στην οικογένεια του, στην κατοικία του ή στην αλληλογραφία του ούτε παράνομων προσβολών της τιμής και της υπόληψης του».
7. Το άρθρο 10 παρ. 1 του Π.Δ. 77/2003 ορίζει: «Απαγορεύεται η παρουσίαση ανηλίκων μέσω εικόνας, ονόματος ή άλλου τρόπου που να καθιστά σαφή την ταυτότητα τους ή η συμμετοχή τους σε όλες τις εκπομπές που περιλαμβάνονται στον παρόντα κώδικα, όταν αυτοί είναι μάρτυρες ή θύματα εγκληματικών ενεργειών ή δυστυχημάτων ή βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση. Σε καμία από τις ανωτέρω περιπτώσεις, δεν λαμβάνεται συνέντευξη από ανήλικο κάτω των 14 ετών. Κατ’ εξαίρεση η παρουσίαση αυτή επιτρέπεται εφόσον είναι αναγκαία για την ενημέρωση του κοινού και δεν προκαλεί πόνο ή βλάβη στην προσωπικότητα του ανηλίκου και, σε κάθε περίπτωση, μόνο ύστερα από γραπτή άδεια αυτού που ασκεί τη γονική μέριμνα ή την επιμέλεια».
8. Σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 1 του Π.Δ. 77/2003: «Η μετάδοση των γεγονότων πρέπει να είναι αληθής, ακριβής και όσο είναι δυνατό πλήρης. Τα γεγονότα πρέπει να παρουσιάζονται με προσοχή και αίσθημα ευθύνης, ώστε να μη δημιουργούν υπέρμετρη ελπίδα, σύγχυση ή πανικό στο κοινό». Κατά την παρ. 2 του αυτού ως άνω άρθρου: «Ανακρίβειες ή παραπλανητικές δηλώσεις διορθώνονται αμέσως στο πλαίσιο της ίδιας ή παρόμοιας εκπομπής». Το άρθρο 8 παρ. 1 εδ. α' του αυτού προεδρικού διατάγματος ορίζει: «Δεν πρέπει να μεταδίδονται πληροφορίες χωρίς να έχουν ελεγχθεί».
9. Η Υπόδειξη 1/14.10.2014 του Ε.Σ.Ρ. στην περ. Β' παρ. 2 υποδεικνύει ότι κατά τη μετάδοση δημοσιογραφικών, ειδησεογραφικών και πολιτικών εκπομπών, η παρουσίαση ανηλίκων που είναι μάρτυρες ή θύματα εγκληματικών ενεργειών ή δυστυχημάτων ή βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση πρέπει να γίνεται κατά τρόπο που δεν καθίσταται δυνατός ο προσδιορισμός της ταυτότητας τους, ώστε να αποφεύγεται ο στιγματισμός τους (π.χ. χρήση τεχνικών μέσων που εμποδίζουν την αναγνώριση του προσώπου ή της φωνής του, παράλειψη αναφοράς ή προβολής ονοματεπωνύμου ή άλλων στοιχείων, όπως διεύθυνση, αναφορά ονοματεπωνύμων συγγενών). Μόνη εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση που η παρουσίαση αυτή είναι αναγκαία για την ενημέρωση του κοινού και δεν προκαλεί πόνο ή βλάβη στην προσωπικότητα του ανηλίκου και μόνο ύστερα από έγγραφη συναίνεση αυτού που ασκεί τη γονική μέριμνα ή την επιμέλεια.
10. Τέλος, κατά τα στοιχεία β' και ε' της παραγ. 1 του άρθρου 4 του Ν. 2863/2000, το Ε.Σ.Ρ ελέγχει την τήρηση των όρων που προβλέπονται στην εκάστοτε ισχύουσα ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία και επιβάλλει, σε περίπτωση παραβάσεων, τις από το άρθρο 8 του Ν. 2328/1995 προβλεπόμενες κυρώσεις.
Από το συνδυασμό των ως άνω διατάξεων συνάγονται τα ακόλουθα:
α) Η ελευθερία της έκφρασης γνώμης συνδέεται με την ελευθερία της πληροφόρησης που αποτελεί βασική αξία της δημοκρατικής αρχής. Για να διαμορφώσουν οι πολίτες σαφή εικόνα της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας πρέπει να λαμβάνουν πληροφορίες οι οποίες να είναι αληθείς, ακριβείς, τεκμηριωμένες και μη παραποιημένες. Ψευδείς ειδήσεις είναι αυτές που περιγράφουν γεγονότα, συμβάντα, δράσεις που δεν έχουν συμβεί. Οι μεταδιδόμενες πληροφορίες πρέπει να έχουν ελεγχθεί πριν τη μετάδοση τους, σε περίπτωση δε ανακοίνωσης ανακριβούς πληροφορίας, αυτή πρέπει να διορθώνεται αμέσως στο πλαίσιο της αυτής ή παρόμοιας εκπομπής. Ο δημοσιογράφος θεωρείται ότι ενήργησε καλόπιστα όταν έχει συλλέξει τις πληροφορίες του με δεοντολογικό τρόπο και έχει επιβεβαιώσει την ακρίβειά τους.
Κατά την απόφαση ΣτΕ 4418/2014: τα επίμαχα γεγονότα πρέπει να παρουσιάζονται με προσοχή και αίσθημα ευθύνης και να ελέγχονται πριν τη μετάδοση τους, να μη διατυπώνονται δε κρίσεις βασισμένες σε πιθανολογήσεις που εμφανίζονται υπό τη μορφή πληροφορίας, γιατί αυτή η παρουσίαση του θέματος είναι ικανή να δημιουργήσει σύγχυση και πανικό στο κοινό. Σχετικές είναι και οι αποφάσεις ΣτΕ 3985/2013, 4406/2013[που κάνει μνεία και στο δραματικό τρόπο που παρουσιάζεται μια είδηση], 1351/2013, 5379/2012.
Κατά την απόφαση ΣτΕ 2064/2013: το ρεπορτάζ που αποτελεί προϊόν δημοσιογραφικής έρευνας πρέπει να ελέγχεται πριν μεταδοθεί για την ακρίβειά του και η διόρθωση της μεταδοθείσας ανακριβούς είδησης δεν αίρει την τελεσθείσα παράβαση της παρ. 1 του άρθρου 8 του Π.Δ. 77/2003 η οποία συνίσταται στη μη τήρηση εκ μέρους των συντελεστών της εκπομπής της υποχρέωσης που υπείχαν να ελέγξουν την ακρίβεια της περιελθούσας σε αυτούς πληροφορίας προ της μεταδόσεως της στο τηλεοπτικό κοινό.
β) Η ανωτέρω παρατεθείσα νομοθεσία στοχεύει στην προστασία των ανηλίκων, ώστε να μην εκτίθενται στη δημοσιότητα πτυχές της ιδιωτικής τους ζωής και στοιχεία της ταυτότητας τους με σκοπό να προστατευτεί ο ευαίσθητος ψυχικός τους κόσμος και να διατηρηθεί η απαραίτητη για την ανάπτυξη τους ηρεμία και ασφάλεια. Ειδικά, τα ανήλικα άτομα που βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση πρέπει να αντιμετωπίζονται με απόλυτο σεβασμό και να τους παρέχεται βοήθεια από εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας. Τα μέσα ενημέρωσης οφείλουν να τηρούν τα όρια που θέτει ο νόμος ως προς την προστασία των ανηλίκων ευρισκομένων σε δύσκολη κατάσταση καθώς υπάρχει κίνδυνος, λόγω της έκθεσης των προσωπικών τους στοιχείων, να υποστούν οι ανήλικοι αυτοί δευτερογενή και επαναλαμβανόμενη θυματοποίηση και εκφοβισμό καθώς και κοινωνικό αποκλεισμό.
Κατά την Α.Π. 195/2007 σε δύσκολη κατάσταση βρίσκεται ο ανήλικος που έχει προσβληθεί από σοβαρό νόσημα, ενώ κατά την ΣτΕ 3294/2014 ο ανήλικος είναι σε δύσκολη κατάσταση λόγω προβλημάτων υγείας.
Κατά την απόφαση ΣτΕ 2899/2014 σκέψη 8 «εφόσον ο τρόπος μετάδοσης συνιστούσε περίπτωση παραβιάσεως των δικαιωμάτων ανηλίκου, δεν ηδύνατο θεμιτώς να αποτελέσει περιεχόμενο του συνταγματικώς κατοχυρωμένου δικαιώματος πληροφόρησης κατά την άσκησή του μέσω τηλεοπτικών σταθμών ακόμα και αν υπήρχε η γραπτή άδεια του ασκούντος τη γονική μέριμνα ή επιμέλεια...».
Σημειώνεται ότι οι διατάξεις που αφορούν στην προστασία της παιδικής ηλικίας είναι αναγκαστικού δικαίου (ΣτΕ 2572/2015), ο δε κίνδυνος προκλήσεως βλάβης στους ανηλίκους είναι δυνατόν να προκύπτει από το όλο περιεχόμενο μιας εκπομπής (ΣτΕ 495/2015, 3208/2014, 4407/2013).
ΙΙ. Πραγματικό μέρος
Από τα έγγραφα του φακέλου, την παρακολούθηση της επίμαχης ροής προγράμματος και τους ισχυρισμούς της εγκαλουμένης (προβληθέντες προφορικώς και εγγράφως), προκύπτουν τα εξής:
Στη διάρκεια της εκπομπής «Tatiana Live» που μεταδόθηκε από τον τηλεοπτικό σταθμό Epsilon TV στις 29.11.2017 ώρα 15.45' με σήμανση 2ης κατηγορίας (κατάλληλο-επιθυμητή η γονική
συναίνεση), αυτή έφερε κάρτα στην οποία αναγραφόταν ότι η εκπομπή περιέχει τοποθέτηση προϊόντων, διήρκεσε περί τις δυόμισι ώρες και παρουσιάστηκε από την Τατιάνα Στεφανίδου. Η παρουσιάστρια επικουρείται από συνεργάτες, παρευρίσκεται δε κοινό στο πλατό της εκπομπής.
Στις 15.49' η παρουσιάστρια ανακοινώνει τα θέματα της εκπομπής. Για ένα από τα θέματα αναφέρει «κοντά μας θα έρθει η Κωνσταντίνα, καθηγήτρια αγγλικών. Πήγε στο νοσοκομείο να γεννήσει το παιδί της, τον 10χρονο Ραφαήλ, μετά από 15 ώρες που ψάχναν το γιατρό, είχε μείνει με μια μαία να της έχει παλμογράφο, να κάνει ασκήσεις με τη μαία..., να έχουν σπάσει τα νερά και πού είναι ο γιατρός;... το μωρό είχε τυλιχτεί το κεφαλάκι του γύρω στον ομφάλιο λώρο και σχεδόν νεκρώθηκε ο εγκέφαλος. Γεννήθηκε παιδί με 100% αναπηρία, δεν λειτουργεί τίποτα... Έχει καταδικαστεί ο γιατρός και η μαία». Προβάλλεται εικόνα ανηλίκου παιδιού με τη μητέρα του. Σε λεζάντα αναγράφεται «Σε λίγο: ο ομφάλιος λώρος τυλίχτηκε γύρω από το λαιμό του γιου μου που γεννήθηκε με εγκεφαλοπάθεια όσο περίμενα 15 ώρες το γιατρό να με ξεγεννήσει».
Στις 15.52' ακούγεται φωνή που αφηγείται (σπικάζ): «Δραματική τροπή στη γέννηση ενός αγοριού όπως αφηγείται η μητέρα του. Η Κωνσταντίνα μιλά για τον εφιάλτη του τοκετού και τον ομφάλιο λώρο που τυλίχτηκε γύρω από το λαιμό του μωρού όσο περίμενε επί 15 ώρες το γυναικολόγο της». Προβάλλεται εικόνα μητέρας (Κωνσταντίνα) που λέει «Έδωσε μεγάλο αγώνα να κρατηθεί στη ζωή...». Η αναφορά αυτή επαναλαμβάνεται στις 16.01', 16.17 και στις 16.42'.
Στις 16.57' η παρουσιάστρια συνομιλεί με την καλεσμένη Κωνσταντίνα λέγοντας: «αυτό που συνέβη στην Κωνσταντίνα, τη μητέρα του Ραφαήλ.,.είναι ο εφιάλτης κάθε γυναίκας που πάει στο μαιευτήριο να γεννήσει.,.Δεν είναι ότι πήγαν στραβά τα πράγματα, μια επιπλοκή στη γέννα μπορεί να υπάρξει κι ο γιατρός δεν είναι θεός να σώσει το μωρό. Εδώ τα πράγματα ήταν πολύ χειρότερα... Είχε στην κοιλιά της ένα παιδάκι υγιέστατο και τώρα έχει 100% αναπηρία». Προβάλλεται εικόνα ανήλικου παιδιού (Ραφαήλ). Φωνή αφηγείται (σπικάζ): «Όπως καταγγέλλει η ίδια, η αδιαφορία και η αμέλεια του γιατρού που την ξεγέννησε συνέβαλε ώστε το παιδί να γεννηθεί με εγκεφαλοπάθεια και να μην μπορεί να έχει μια φυσιολογική ζωή... Κατά τη διάρκεια των 15 ωρών που κράτησε η γέννα, ο γιατρός μπήκε μέσα δύο φορές για να τη δει για μερικά λεπτά. Στο μεταξύ, και λόγω των ασκήσεων που, όπως λέει η ίδια, της είχε πει να κάνει η μαία για να αλλάξει θέση το μωρό, εκείνο τυλιγόταν όλο και περισσότερο από τον ομφάλιο λώρο».
Στις 17.00' η καλεσμένη Κωνσταντίνα διηγείται την εμπειρία της: «Άρχισα να αισθάνομαι δυσφορία.,.δεν ένιωθα καλά και ζήτησα από τη μαία να φωνάξει το γιατρό. Όχι μόνο δεν τον φώναξε, με πρόσβαλε πολύ άσχημα λέγοντας μου “δεν θα εκτεθώ εξ αιτίας σου”...Το μωρό γεννήθηκε έχοντας υποστεί περιγεννητική ασφυξία από τον ομφάλιο λώρο που είχε τυλιχτεί γύρω στο λαιμό του». Φωνή αφηγείται (σπικάζ): «από εκείνη την ημέρα το παιδί έχει 100% αναπηρία, δεν στηρίζει το κεφάλι του, έχει νοητική στέρηση, είναι καθηλωμένο σε καροτσάκι...».
Μεταδίδεται τηλεφωνική επικοινωνία με τον μαιευτήρα και αναγραφή των λεγομένων του στην οθόνη: «Σε ενάμισι λεπτά το παιδί ήταν έξω, κρατούσε ο άντρας της βιντεοκασέτα. Το καρδιοτοκογράφημα που ήταν συνδεδεμένο το παιδί μέσα στην κοιλιά δεν είχαμε αλλοιώσεις..., δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα, έκανε μια αποκόλληση κι απά κει ξεκίνησε το άλο θέμα». Φωνή αφηγείται (σπικάζ): «Ο γιατρός πρωτόδικα καταδικάστηκε και του αφαιρέθηκε η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος για 3 χρόνια. Στο Εφετείο η ποινή μειώθηκε σε ένα χρόνο αφαίρεσης της άδειας, ποινή η οποία έληξε πριν μερικές μέρες».
Στις 17.04' η καλεσμένη Κωνσταντίνα διηγείται: «Με άφησε με μια μαία η οποία [υπήρχε καταγραφή με παλμοτοκογράφο-όταν μια γυναίκα γεννά φυσιολογικά τη συνδέουν με μια φαρδιά ζώνη με αυτόν- καθ' όλη τη διάρκεια που η μαία με παρακολουθούσε]από τις 9 το πρωί μέχρι τα ξημερώματα που γέννησα ανά μισή ώρα με έβαζε να κάθομαι μπρούμητα και να κάνω “χούλα χουπ” κυκλικές κινήσεις με το γοφό για να πάρει το παιδί θέση. Ένας φίλος μου μαιευτήρας, όταν του εξήγησα εκ των υστέρων τις ασκήσεις που με έβαζε να κάνω, μου είπε ότι αυτές τις ασκήσεις τις έκαναν κάποιες θείτσες το 1940! Είναι τρομερά επικίνδυνες και μπορεί να πάθεις οποιαδήποτε επιπλοκή... Ρωτούσα τη μαία αν μπορούμε να αφαιρούμε τη ζώνη χωρίς να θέτουμε σε κίνδυνο το παιδί..., εφόσον μου έλεγε ΟΚ βγάζαμε τη ζώνη.... Στις 5 το απόγευμα σπάσαν τα νερά..., ο μαιευτήρας είχε ήδη φύγει από το μαιευτήριο χωρίς να με ενημερώσει... Η μαία δεν τον είχε ενημερώσει... μας είπε “είναι όλα υπό έλεγχο, μην ενημερώσετε τους συγγενείς”... Λίγο μετά άρχισα να χάνω τις αισθήσεις μου., μου έλεγε “θα σου βάλω γλυκόζη και θα συνέλθεις”..., δεν συνέρχομαι, φώναξε το γιατρό “δεν θα γίνω εγώ ρεζίλι στο γιατρό εξαιτίας σου, όλα πάνε μια χαρά ”... Όλοι οι γιατροί δεν είναι σαν τον άνθρωπο αυτόν, υπάρχουν εξαιρετικοί επιστήμονες, το ίδιο ισχύει και με τις μαίες, υπάρχουν καταρτισμένες μαίες... Μου έλεγε[η μαία] “εγώ φταίω που ασχολούμαι μαζί σου”, δεν είναι φυλακή αυτή τη στιγμή αυτή η γυναίκα!».
Στις 17.15' η καλεσμένη Κωνσταντίνα μιλά για καταδικαστική απόφαση κατά του γιατρού και της μαίας, περιγράφει την αγωνία της σχετικά με το μέλλον του παιδιού της μετά το θάνατο των γονέων του, αναφέρεται στην κατάσταση του 10χρονου παιδιού (δεν μιλά, δεν στηρίζει το κεφάλι και τον κορμό του, δεν περπατά, παθαίνει επιληπτικές κρίσεις, ζει με μηχανική υποστήριξη, έχει πρόγνωση θανάτου), θεωρεί πως την επιπλοκή στον τοκετό τον προκάλεσε η μαία με τις ασκήσεις.
Στις 17.28' η παρουσιάστρια παρατηρεί «...όταν μια γυναίκα παρακολουθείται, δεν μπορεί να παρακολουθείται 15 ώρες από μια μαία με την παρουσία του γιατρού δύο φορές κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης. Ο γιατρός πρέπει να είναι εκεί..., γιατί η μαία δεν μπορεί να σε ξεγεννήσει ούτε σε μια επιπλοκή να σου κάνει καισαρική να πάρει το παιδί...Δεν μπορεί να αφήνεται σε μια συνεργάτη που για 15 ώρες θα είναι εκεί και θα σε παρακολουθεί και στο τέλος να βγάζουμε ένα παιδί μπλε σε αυτή την κατάσταση... Ασκήσεις “χούλα χουπ” με την κοιλιά στο λαιμό, ποιος ξέρει τι ήταν αυτή η γυναίκα..., αλλά την τελική ευθύνη την έχει ο γιατρός. Η μαία μπορεί να έκανε ασκήσεις του 1821 “χούλα χουπ” πριν γεννηθεί το παιδί αλλά την ευθύνη για το τι ακριβώς συμβαίνει δεν την έχει η μαία, την ουσιαστική ευθύνη.».
Σε επισήμανση της καλεσμένης ότι παρότι αφαιρέθηκε η άδεια από το γιατρό, αυτός εργαζόταν παράνομα σε πασίγνωστο μαιευτήριο με αποτέλεσμα να συλληφθεί εκ νέου, η παρουσιάστρια καταλήγει: «Θα πρέπει να σταματήσει αυτή η κακώς εννοούμενη συναδελφική αλληλεγγύη σε τέτοια περιστατικά... Υπάρχει μια αλληλοστήριξη των γιατρών, όπως καταγγέλλει η Κωνσταντίνα, και, όπως αναφέρθηκε και στα δικαστήρια, εξαφανίστηκαν έγγραφα, γιατροί πίεζαν, δεν ερχόντουσαν ως μάρτυρες..., θα ήθελα να πω να μην υπάρχει φόβος και να σταματήσει αυτή η κακώς εννοούμενη αλληλεγγύη, διότι όταν συγκαλύπτεις τέτοιες συμπεριφορές, στην ουσία γίνεσαι συνένοχος σε ένα έγκλημα».
Περαιτέρω, λεκτέα τα ακόλουθα:
i) Στη διάρκεια της εκπομπής «Tatiana Live» της 29.11.2017, παρουσιάστηκε το ζήτημα της γέννησης ανάπηρου παιδιού λόγω επιπλοκής κατά τον τοκετό για την οποία φέρονται να ευθύνονται ο μαιευτήρας και η μαία που ήταν παρόντες κατά τον τοκετό. Παρέχεται η πληροφορία ότι κατά των συγκεκριμένων επαγγελματιών υγείας έχει εκδοθεί αμετάκλητη καταδικαστική απόφαση. Στη συζήτηση που διεξάγεται μεταξύ της παρουσιάστριας και της καλεσμένης μητέρας του ανάπηρου παιδιού μεταδίδονται πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία τοκετού, τις φερόμενες ως παραλείψεις εκ μέρους του μαιευτήρα και της μαίας που παρευρισκόταν στον τοκετό, τις προσπάθειες του μαιευτήρα να αποφύγει τις συνέπειες της καταδικαστικής απόφασης εναντίον του. Η καλεσμένη μητέρα θεωρεί ότι μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την επιπλοκή κατά τον τοκετό έφερε η μαία η οποία την έβαζε να κάνει ασκήσεις χούλα χουπ, οι οποίες, κατά την καλεσμένη και την παρουσιάστρια, συνηθίζονταν παλαιότερα, αλλά στη σύγχρονη εποχή δεν ενδείκνυνται. Στην εκπομπή μεταδίδεται και η άποψη του μαιευτήρα.
Η παρουσιάστρια διατυπώνει την άποψη ότι η επίτοκος πρέπει να παρακολουθείται από τον γιατρό της καθόλη τη διάρκεια του τοκετού καθώς η μαία δεν μπορεί να ξεγεννήσει ούτε να κάνει καισαρική τομή σε περίπτωση επιπλοκής.
Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Π.Δ. 351/1989 που διέπει τα επαγγελματικά δικαιώματα των πτυχιούχων νοσηλευτικής, μαιευτικής κ.ά. και αφορά τα ειδικά καθήκοντα των μαιών κατά τον τοκετό, αυτές μπορούν «να εκτελέσουν φυσιολογικό τοκετό περινεοτομής μετά από τοπική αναισθησία και συρραφή περινέου όπου χρειάζεται και μέχρι ρήξεως ΙΙ βαθμού» (περ. 2.2.2.3). Επίσης λαμβάνουν απαραίτητα και επείγοντα μέτρα που επιβάλλονται σε απουσία γιατρού (2.2.2.6).
Εξ αυτών συνάγεται ότι η θέση της παρουσιάστριας πως οι μαίες δεν μπορούν να ξεγεννήσουν δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα καθώς αυτές μπορούν, σύμφωνα με την σχετική νομοθεσία, να εκτελέσουν φυσιολογικό τοκετό περινεοτομής. Σύμφωνα όμως με το πλαίσιο και το πνεύμα της εκπομπής, η παρουσιάστρια θέλησε κυρίως να επισημάνει τον καθοριστικό ρόλο του μαιευτήρα κατά τον τοκετό και όχι να υποβαθμίσει το ρόλο της μαίας και την αρμοδιότητά της σε περίπτωση φυσιολογικού τοκετού. Υπ’ αυτή την έννοια, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι μετέδωσε ανακριβή, ατεκμηρίωτη και χωρίς αίσθημα ευθύνης πληροφορία. ii) Στη διάρκεια της εκπομπής ««Tatiana Live» της 29.11.2017 προβλήθηκε στην οθόνη εικόνα ανηλίκου παιδιού χωρίς θόλωση, ήτοι του 10χρονου Ραφαήλ (γιου της καλεσμένης Κωνσταντίνας) ο οποίος, σύμφωνα με την εκπομπή, έχει 100% αναπηρία, πάσχει από νοητική στέρηση, δεν στηρίζει το κεφάλι και τον κορμό του, δεν περπατά καθώς είναι καθηλωμένος σε καροτσάκι, παθαίνει επιληπτικές κρίσεις, ζει με μηχανική υποστήριξη, έχει πρόγνωση θανάτου. Εξ αυτών συνάγεται πως ο ανήλικος βρίσκεται σε δύσκολη κατάσταση και δεν επιτρέπεται η παρουσίαση της εικόνας του (Α.Π. 195/2007, ΣτΕ 3294/2014). Κατ’ εξαίρεση η παρουσίαση αυτή επιτρέπεται, εφόσον είναι αναγκαία για την ενημέρωση του κοινού και δεν προκαλεί πόνο ή βλάβη στην προσωπικότητα του ανηλίκου και, σε κάθε περίπτωση, μόνο ύστερα από γραπτή άδεια αυτού που ασκεί τη γονική μέριμνα ή την επιμέλεια.
Ακόμα και αν γίνει δεκτό πως υπήρχε η γονική συναίνεση για την παρουσίαση του ανηλίκου (αφού η μητέρα του ήταν παρούσα στην εκπομπή), υπήρξε παραβίαση των δικαιωμάτων αυτού [οι διατάξεις που αφορούν στην προστασία της παιδικής ηλικίας είναι αναγκαστικού δικαίου -ΣτΕ 2572/2015-] καθώς, κατά την απόφαση ΣτΕ 2899/2014 σκέψη 8 «εφόσον ο τρόπος μετάδοσης συνιστούσε περίπτωση παραβιάσεως των δικαιωμάτων ανηλίκου, δεν ηδύνατο θεμιτώς να αποτελέσει περιεχόμενο του συνταγματικώς κατοχυρωμένου δικαιώματος πληροφόρησης κατά την άσκηση του μέσω τηλεοπτικών σταθμών ακόμα και αν υπήρχε η γραπτή άδεια του ασκούντος τη γονική μέριμνα ή επιμέλεια...». Εξ άλλου δεν πληρούνται και οι λοιπές προϋποθέσεις, ήτοι η παρουσίαση του ανηλίκου δεν ήταν αναγκαία για την ενημέρωση του κοινού και ήταν δυνατή η πρόκληση πόνου ή βλάβης στην προσωπικότητα αυτού και των οικείων του.
ΙΙΙ. Υπαγωγή
Ενόψει των ανωτέρω, κρίνεται ότι η εγκαλουμένη δεν παραβίασε τις διατάξεις περί μετάδοσης ανακριβών και ατεκμηρίωτων πληροφοριών, γι’ αυτό και πρέπει να απαλλαγεί της σχετικής κατηγορίας.
Καθίσταται, όμως, σαφές ότι η εγκαλουμένη παραβίασε εκ προθέσεως τις διατάξεις περί απαγόρευσης παρουσίασης (μέσω εικόνας) ανηλίκου ευρισκομένου σε δύσκολη κατάσταση. Επομένως, πρέπει να επιβληθεί στην εγκαλούμενη εταιρεία διοικητική κύρωση και δη εκείνη του προστίμου.
Περαιτέρω, με βάση τη βαρύτητα της παραβάσεως και το κοινώς γνωστό μερίδιο τηλεθεάσεως του συγκεκριμένου τηλεοπτικού σταθμού κρίνεται ότι το επιβλητέο πρόστιμο είναι εκείνο των δεκαπέντε χιλιάδων (15.000) ευρώ.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ Η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Απαλλάσσει την εγκαλουμένη από την κατηγορία περί μετάδοσης ανακριβών και ατεκμηρίωτων πληροφοριών, κατά τα αναφερόμενα στο σκεπτικό.
Δέχεται ότι η εγκαλουμένη παραβίασε εκ προθέσεως τις διατάξεις περί απαγόρευσης παρουσίασης (μέσω εικόνας) ανηλίκου ευρισκομένου σε δύσκολη κατάσταση.
Επιβάλλει στην εταιρεία με την επωνυμία «ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ Α.Ε.», ιδιοκτήτρια του τηλεοπτικού σταθμού με τον διακριτικό τίτλο «OPEN BEYOND», τη διοικητική κύρωση του προστίμου των δεκαπέντε χιλιάδων (15.000) ευρώ.
Κατά το άρθρο 4 παρ. 3 του Ν. 2328/1995, όπως έχει μετά την δια του άρθρου 23 παρ. 5 εδ. β' του Ν. 3166/2003 αντικατάστασή του, η παρούσα απόφαση κατά την προαναφερόμενη κύρωση, είναι εκτελεστή κατά:
1. Της εταιρείας ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ Α.Ε., που εδρεύει στο Κορωπί Αττικής, στο 2ο χιλιόμετρο Λεωφ. Παιανίας - Μαρκοπούλου, με ΑΦΜ 094249653, Δ.Ο.Υ. ΦΑΕ Αθηνών.
2. Του Νικόλαου Αργυρού του Χρήστου, με ΑΦΜ 070939830, Δ.Ο.Υ. Αμαρουσίου, ως νομίμου εκπροσώπου.
Κρίθηκε και αποφασίστηκε την 11η Ιουλίου 2023 και δημοσιεύτηκε την 25η Σεπτεμβρίου 2023.
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ Ε.Σ.Ρ. Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΥΤΡΟΜΑΝΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΑΡΑΖΙΔΟΥ
Πληροφορίες: www.esr.gr
Παρατηρήσεις: Απόφαση 132/2023 - ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΕΣΡ - 25η Σεπτεμβρίου 2023
