Διαβάστε ακολούθως την Απόφαση 183/2023 της Ανεξάρτητης Αρχής:
Η Ολομέλεια του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου, συνήλθε σε συνεδρίαση στον συνήθη γι’ αυτό τόπο την 25.9.2023 και ώρα 11:00, προκειμένου να συζητήσει επί της κατωτέρω υποθέσεως. Συγκροτήθηκε από τους: Αθανάσιο Κουτρομάνο, πρόεδρο, Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, αντιπρόεδρο, και (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr») τα μέλη: Βασίλειο Καραποστόλη, Νικόλαο Κιάο, Ευαγγελία Μήτρου και Γεώργιο Σαρειδάκη. Απόντα τα μέλη Καλλιόπη Διαμαντάκου, Γεώργιος Πλειός και Σωκράτης Τσιχλιάς, οι οποίοι είχαν κληθεί νομίμως. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Αντικείμενο της συζήτησης ήταν η ενδεχόμενη παραβίαση από τον τηλεοπτικό σταθμό με τον διακριτικό τίτλο «STAR CHANNEL», ιδιοκτησίας της εταιρείας με την επωνυμία «ΝΕΑ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ Α.Ε.», της ραδιοτηλεοπτικής νομοθεσίας αναφορικά με διατάξεις περί: α) προστασίας ανηλίκων τηλεθεατών, β) προβολής σκηνών βίας και γ) δραματοποίησης γεγονότος, στη διάρκεια των μεσημβρινών δελτίων ειδήσεων της 22 και 23.8.2020 και του κεντρικού δελτίου ειδήσεων της 22.8.2020. Η υπόθεση εξετάζεται ύστερα από τις με αρ. πρωτ. ΕΣΡ 3555 και 3556/24.8.2020 καταγγελίες πολιτών.
Για τον έλεγχο σχηματίστηκε ο φάκελος με αριθμό 334/9.9.2020, ο οποίος ανατέθηκε στη διοικητική υπάλληλο Ροδόπη Μπιλιαρδή και στην ειδική επιστήμονα - νομικό Ρέα Λαμπροπούλου. Η Διοικητική Υπάλληλος υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 85/ΕΣ/15.2.2021 έκθεση καταγραφής των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης. Στην συνέχεια, η Ειδική Επιστήμονας υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 755/ΕΣ/22.9.2021 νομική της εισήγηση.
Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης, για λογαριασμό της λειτουργούσης τον σταθμό ως άνω εταιρείας, παρέστησαν οι πληρεξούσιοι δικηγόροι της Αικατερίνη Κοκοτσάκη, Μαρία Κατζουράκη και Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος. Ερωτηθέντες από τον Πρόεδρο, οι Δικηγόροι δήλωσαν ότι γνωρίζουν το περιεχόμενο του φακέλου, έλαβαν δε τον λόγο και ανέπτυξαν τους ισχυρισμούς τους. Ζήτησαν στη συνέχεια -και η Ολομέλεια δέχτηκε- να τους παρασχεθεί προθεσμία για την κατάθεση εγγράφου υπομνήματος μέχρι και την 31.10.2023, ώρα 14.00, και η συζήτηση κηρύχθηκε περαιωμένη. O σταθμός κατέθεσε στη Γραμματεία το με αριθμό πρωτοκόλλου ΕΣΡ 5139/12.10.2023 υπόμνημα.
Την 4.12.2023 και ώρα 11.00 η Ολομέλεια συνήλθε σε διάσκεψη επί της υποθέσεως ύστερα από πρόσκληση της Προέδρου. Συγκροτήθηκε από τους: Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια, πρόεδρο, Ιωάννη Πολίτη, αντιπρόεδρο, και τα μέλη: Σωκράτη Τσιχλιά (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr»), Δημήτριο Σταυρόπουλο (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr»), Σπυρίδωνα Χρυσοφώτη, Πέτρο Τριανταφυλλίδη, Γεώργιο Βλαβιανό και Ιωάννη Μιχελάκη. Απόν το μέλος Ευτύχιος Παλλήκαρης, ο οποίος είχε κληθεί νομίμως. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Η Πρόεδρος ενημέρωσε αναλυτικά για την υπόθεση τον αντιπρόεδρο Ιωάννη Πολίτη και τα μέλη της Ολομέλειας: Σωκράτη Τσιχλιά, Δημήτριο Σταυρόπουλο, Σπυρίδωνα Χρυσοφώτη, Πέτρο Τριανταφυλλίδη, Γεώργιο Βλαβιανό και Ιωάννη Μιχελάκη, οι οποίοι δεν μετείχαν στη συνεδρίαση της 25.9.2023 κατά την οποία έλαβε χώρα η ακρόαση των πληρεξούσιων δικηγόρων του τηλεοπτικού σταθμού, αναγιγνώσκοντας την υπ’ αριθμό 755/ΕΣ/22.9.2021 έγγραφη νομική εισήγηση που συνέταξε η ειδική επιστήμονας-νομικός Ρέα Λαμπροπούλου, την υπ’ αριθμό 85/ΕΣ/15.2.2021 έκθεση πραγματικών περιστατικών του τμήματος προγράμματος του ΕΣΡ που συνέταξε η υπάλληλος του ΕΣΡ Ροδόπη Μπιλιαρδή, το υπόμνημα της εγκαλουμένης, το πρακτικό της συζήτησης στην Ολομέλεια και το σύνολο των λοιπών εγγράφων του φακέλου.
Παρέστη επίσης και η ανωτέρω εισηγήτρια, η οποία ανέπτυξε το ζήτημα προφορικώς και στη συνέχεια αποχώρησε. Τα νέα μέλη της Ολομέλειας, που δεν μετείχαν στην προηγούμενη συνεδρίαση της 25.9.2023, δήλωσαν ότι ενημερώθηκαν πλήρως ως προς τα ουσιώδη σημεία της συζητήσεως που έγινε κατά την ημερομηνία της ακρόασης της υπόθεσης. Η Ολομέλεια, αφού μελέτησε το σύνολο των στοιχείων του φακέλου:
ΣΚΕΦΤΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΩΣ ΕΞΗΣ:
Ι. Νομικό Μέρος
1. Το ΕΣΡ είναι η αρμόδια κατά το Σύνταγμα Ανεξάρτητη Αρχή (άρθρο 15 παρ. 2) για την άσκηση του άμεσου ελέγχου του κράτους επί της ραδιοφωνίας και της τηλεοράσεως και την επιβολή των προβλεπόμενων διοικητικών κυρώσεων σε περιπτώσεις παραβάσεων. «Ο άμεσος έλεγχος του κράτους... έχει ως σκοπό... την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, καθώς και το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και νεότητας».
2. Κατά το άρθρο 21 παρ. 1 του Συντάγματος: «Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του κράτους».
3. Στο άρθρο 2 παρ. 3 εδ. β' του Ν. 4173/2013 (που τροποποιήθηκε με το Ν. 4324/29.4.2015 που επανιδρύει την ΕΡΤ και ισχύει και για την ιδιωτική τηλεόραση κατ' εφαρμογή του άρθρου 3 παρ. 1α του Ν. 2328/1995) ορίζεται ότι: «Οι οπτικοακουστικές υπηρεσίες που παρέχει η Ε.Ρ.Τ. Α.Ε. πρέπει να ανταποκρίνονται στην ποιοτική στάθμη που επιβάλλουν η κοινωνική αποστολή και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας και να σέβονται ιδίως την αξία του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας».
4. Κατά το άρθρο 24 παρ. 1 εδ. δ' του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (που έχει νομική ισχύ επί τη βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, άρ. 6 της ΣΕΕ): «Σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα παιδιά, είτε επιχειρούνται από δημόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισμούς, πρωταρχική σημασία πρέπει να δίνεται στο υπέρτατο συμφέρον του παιδιού».
5. Το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα του 1966 (Ν. 2462/1997) στο άρθρο 24 παρ. 1 αυτού ορίζει ότι «Κάθε παιδί, χωρίς διάκριση λόγω φυλής, χρώματος, γένους, γλώσσας, θρησκείας, εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης, περιουσίας ή γέννησης, έχει δικαίωμα, έναντι της οικογένειάς του, της κοινωνίας και του κράτους στα μέτρα προστασίας που απαιτεί η θέση του ως ανηλίκου».
6. Ο Ν. 2101/1992, που κυρώνει τη «Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού» ορίζει στο άρθρο 3 παρ. 1: «Σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς κοινωνικής προστασίας, είτε από τα δικαστήρια, τις διοικητικές αρχές ή από τα νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού». Στο άρθρο 17 του ανωτέρω νόμου μνημονεύονται τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ορίζοντας στην περ. ε': «Τα συμβαλλόμενα κράτη ευνοούν την επεξεργασία κατάλληλων κατευθυντήριων αρχών που να προορίζονται για την προστασία του παιδιού από την ενημέρωση και το υλικό που βλάπτουν την ευημερία του...».
7. Κατά το Π.Δ. 109/2010 άρθρο 26 παρ. 4: «Οι τηλεοπτικοί οργανισμοί ελεύθερης λήψης οφείλουν να μη μεταδίδουν προγράμματα τα οποία ενδέχεται να βλάψουν σοβαρά τη σωματική, πνευματική ή ηθική ανάπτυξη των ανηλίκων και ιδίως. σκηνές υπερβολικής βίας, καθώς και να μη μεταδίδουν σκηνές φυσικής ή λεκτικής βίας στα ειδησεογραφικά τους προγράμματα, χωρίς αυτό να είναι αναγκαίο για την πληροφόρηση του κοινού για ορισμένο γεγονός». Κατά το άρθρο 26 παρ. 1 του ως άνω Προεδρικού Διατάγματος: «Απαγορεύεται απολύτως η δραματοποίηση ή/και η δραματοποιημένη αναπαράσταση των γεγονότων κατά τη μετάδοση των δελτίων ειδήσεων ή άλλων ενημερωτικών προγραμμάτων».
8. Κατά το άρθρο 13 παρ. 2 του Π.Δ. 77/2003: «Τα εγκλήματα, συμπεριλαμβανομένης της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος, η βία και άλλες βάναυσες και απάνθρωπες πράξεις ή συμπεριφορές, δεν πρέπει να αναδεικνύονται ή να εξυμνούνται». Σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 2 του ως άνω Προεδρικού Διατάγματος: «Απαγορεύεται η δραματοποιημένη αναπαράσταση των γεγονότων κατά τη μετάδοση των δελτίων ειδήσεων ή άλλων ενημερωτικών εκπομπών».
9. Η Υπόδειξη 1/14.10.2014 του Ε.Σ.Ρ. στο σημ. Γ' παρ. 1 αναφέρει ότι το πρόγραμμα που μεταδίδεται από τους τηλεοπτικούς σταθμούς και απευθύνεται σε ανηλίκους ή μεταδίδεται ώρα που παρακολουθούν ανήλικοι δεν πρέπει να εξιδανικεύει ή να δικαιολογεί συμπεριφορές βίαιες, επικίνδυνες, νοσηρές, παράνομες ή ανάρμοστες, λαμβανομένου υπόψη του κινδύνου μίμησης αυτών των συμπεριφορών από ανηλίκους. Στην παρ. 2 της αυτής Υπόδειξης σημειώνεται ότι πρέπει να αποφεύγεται η μετάδοση σκηνών ή περιεχομένου προγράμματος που προκαλεί στους ανηλίκους ανασφάλεια ή φόβο, ή τους παροτρύνει άμεσα ή έμμεσα σε επιθετική συμπεριφορά και ειδικότερα σε χρήση ή άσκηση βίας ή προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ή προτρέπει στην υιοθέτηση προτύπων συμπεριφοράς που δεν συνάδουν με τους ηθικούς και νομικούς κανόνες της σύγχρονης κοινωνίας ή παροτρύνει σε εθισμούς και δραστηριότητες που είναι επιβλαβείς για τους ίδιους ή τους εξοικειώνει με βίαιες συμπεριφορές και τους καθιστά απαθείς απέναντι σε ενδεχόμενες επιθετικές ή βίαιες πράξεις της καθημερινότητας.
10. Τέλος, κατά τα στοιχεία β' και ε' της παραγ. 1 του άρθρου 4 του Ν. 2863/2000, το Ε.Σ.Ρ ελέγχει την τήρηση των όρων που προβλέπονται στην εκάστοτε ισχύουσα ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία και επιβάλλει, σε περίπτωση παραβάσεων, τις από το άρθρο 4 του Ν. 2328/1995 προβλεπόμενες κυρώσεις.
Από το συνδυασμό των ως άνω διατάξεων συνάγονται τα ακόλουθα:
α) Οι ανήλικοι τηλεθεατές, λόγω της μη αναπτυγμένης κρίσης τους, της συναισθηματικής ανωριμότητας τους και του ιδιαίτερα ευαίσθητου ψυχικού τους κόσμου, επηρεάζονται βαθιά, κατά κοινή πείρα, από τα μηνύματα και τις εικόνες που προβάλλονται από την τηλεόραση. Η επιρροή αυτή μπορεί μακροπρόθεσμα να μεταβάλει τους κανόνες και τις αξίες μιας κοινωνίας καθώς μεταβάλλεται ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτός ο κοινωνικός περίγυρος. Η τηλεόραση συνδημιουργεί τις καθημερινές συνθήκες της γνωστικής, συναισθηματικής και κοινωνικής ανάπτυξης των ανηλίκων, καθώς αυτή προϋπάρχει στο περιβάλλον στο οποίο οι ανήλικοι αναπτύσσονται με αποτέλεσμα να συνδέονται μαζί της από νωρίς (ενδεικτικά αποφάσεις ΣτΕ που αφορούν προστασία ανηλίκων 147/2017, 3793/2015, 1668/2015, 1177/2015, 1259/2015, 1655/2015, 1674/2016, 66/2016, 146/2017, 332/2017, 720/2018, 388/2020). Οι διατάξεις που αφορούν στην προστασία της παιδικής ηλικίας είναι αναγκαστικού δικαίου (ΣτΕ 2572/2015), ο δε κίνδυνος προκλήσεως βλάβης στους ανηλίκους είναι δυνατόν να προκύπτει από το όλο περιεχόμενο μιας εκπομπής (ΣτΕ 495/2015, 3208/2014, 4407/2013). Κατά την ΣτΕ 124/2020 δεν χρήζει εξειδίκευσης η βλάβη της ηθικής ανάπτυξης των ανηλίκων, ενώ κατά την ΣτΕ 509/2018 που αφορά πρωινή ραδιοφωνική εκπομπή, γίνεται μνεία σε εν δυνάμει ανήλικους ακροατές που αποτελούν ομάδα επιρρεπή στο μιμητισμό.
β) Σχετικά με το βίαιο περιεχόμενο των τηλεοπτικών μεταδόσεων διατυπώθηκαν από ειδικούς τα εξής: «Η παιδική ηλικία θεωρήθηκε η περίοδος της αθωότητας και της απομόνωσης... Η τηλεόραση καταρρίπτει το μοντέλο της αθωότητας, καθώς απορρυθμίζει το προϋπάρχον σύστημα ελεγχόμενης πληροφορίας. Η τηλεόραση... παρουσιάζει τις ίδιες πληροφορίες στα παιδιά και τους ενήλικες, δηλαδή σε όλες τις ηλικίες. Τα παιδιά μπορεί να μην καταλαβαίνουν οτιδήποτε βλέπουν στην τηλεόραση, αλλά στα μάτια τους απεικονίζονται πολλές πλευρές της ενήλικης ζωής που παλαιότερα(με τα βιβλία) δεν ήταν σε θέση να γνωρίζουν (Στέλιος Παπαθανασόπουλος: (Καθηγητής Επικοινωνίας και ΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών): «Το τέλος της παιδικής αθωότητας», ημερίδα της Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας με θέμα «Παιδιά και ΜΜΕ: Οι ανήλικοι στον κόσμο της επικοινωνίας», Αθήνα 2008, σελ. 17 επόμ.),. Με άλλα λόγια τα παιδιά είναι αχόρταγοι τηλεθεατές των ενηλίκων κωμικών και κοινωνικών σειρών.,.Σε αντίθεση με τα βιβλία, η τηλεόραση δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο αναζήτησης ενός τρόπου που πρέπει να ακολουθήσει κανείς για να μεγαλώσει τα παιδιά του.,.Ακόμα και τα λεγόμενα αθώα προγράμματα αποκαλύπτουν σημαντικά μυστικά στα παιδιά.,.Στην ουσία η τηλεόραση προσφέρει στα παιδιά τον κόσμο πριν προλάβουν να το κάνουν οι γονείς τους...» «...Τα μικρά παιδιά ζωγραφίζουν την τηλεόραση σαν να βλέπουν στον καθρέφτη τον εαυτό τους.,.Η τηλεόραση είναι το πρόσωπο τους, είναι η προέκταση του εαυτού τους.,.Παιδιά ηλικίας πέντε ετών δεν έχουν τα γνωστικά εφόδια ώστε να αντιληφθούν ότι αυτά που συμβαίνουν στη μικρή οθόνη μπροστά στα έκθαμβα μάτια τους δεν είναι αληθινά, είναι ψεύτικα.,.Πολύ πιο σημαντική από την ποσοτική αποτίμηση είναι η ποιοτική αποτίμηση της τηλεοπτικής βίας.,.Στα τρία από τα τέσσερα προγράμματα που αναλύθηκαν, ο κακός κάνει ό,τι κάνει χωρίς το ελάχιστο ίχνος τύψης ή μετάνοιας Η βία γίνεται αποδεκτή στον παιδικό ψυχισμό σαν κάτι το φυσικό, το ενδεχόμενο, θα έλεγα “φυσικοποιείται” κι αυτό είναι ίσως το πιο τρομακτικό, η αίσθηση ότι η βία είναι ενταγμένη στην καθημερινότητα μας, αποκτά οικείο πρόσωπο, δεν τρομάζει, δεν διαταράσσει, ιδού η ύπουλη λειτουργία της μικρής οθόνης...» (Φωτεινή Τσαλίκογλου(Καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο): «Η τηλεόραση και η βία στο παιδί» ημερίδα της Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας με θέμα «Παιδιά και ΜΜΕ: Οι ανήλικοι στον κόσμο της επικοινωνίας», Αθήνα 2008, σελ. 30 επόμ.). «...Τα παιδιά που μεγαλώνουν στην κυριολεξία μπροστά στην τηλεόραση βομβαρδίζονται από τις εικόνες ενός βίαιου κόσμου. Έχει εκτιμηθεί ότι το μέσο παιδί έχει δει 8.000 φόνους στην τηλεόραση μέχρι να αποφοιτήσει από το δημοτικό. Η συνεχόμενη έκθεση στη βία, μέσω της τηλεόρασης συμβάλλει στην αύξηση της επιθετικότητας και των φόβων του παιδιού, ενώ από την άλλη το απευαισθητοποιεί και μειώνει τη συμπόνια του για τον πόνο των άλλων.,.Οι σκηνές βίας εμποτίζουν ακόμα και τα πολύ μικρά παιδιά ενός ή δύο ετών, τα οποία δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το πραγματικό από το φανταστικό...» (Βασίλης Βουϊδάσκης Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης: εφημ. «Πατρίς» 12.9.2009 «Η τηλεοπτική βία και επιθετικότητα και η επίδραση της στα παιδιά και στους νέους»).
«Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.) και ιδιαίτερα τα δελτία ειδήσεων προβάλλουν εκτενώς τα διάφορα είδη των βίαιων εγκλημάτων, που λαμβάνουν χώρα στον πλανήτη και μάλιστα αφιερώνουν αρκετό χρόνο στην προβολή τους προκειμένου να αυξήσουν το ποσοστό τηλεθέασης (Felson, 1996). Η δυνατότητα προβολής της βίας για την ψυχαγωγία του ανθρώπου διευκολύνεται ιδιαίτερα από την πρόοδο της τεχνολογίας (π.χ. βίντεο, διάφορα ηλεκτρονικά παιχνίδια). Επιπλέον σήμερα ένα πλήθος τηλεοπτικών ταινιών, που προβάλλουν σκηνές βίας είναι διαθέσιμο ακόμα και στα παιδιά και λαμβάνεται ως μέσο ψυχαγωγίας και διασκέδασης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι πληροφορίες που διαχέονται από τα Μ.Μ.Ε. δεν διασκευάζονται ειδικά για το παιδί, δεν διέπονται από καμιά θεωρία για την ανάπτυξη του παιδιού, δεν διαχωρίζουν το σημαντικό από το ασήμαντο, δεν ενδιαφέρονται για τη διανοητική και συναισθηματική ετοιμότητα του παιδιού και κυρίως επιτρέπουν να εκτεθεί το παιδί στην πιο ολοκληρωμένη και άγρια αποκάλυψη ασύστοληςβίας (Postman, 1997).
Στις Η.Π.Α. διαπιστώθηκε με έρευνα, ότι μετά την εισαγωγή της τηλεόρασης στο σπίτι, αυξήθηκαν δραματικά τα ποσοστά βίας και εγκληματικότητας (Centerwall, 1989). Επειδή το παιδί, σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, έχει την τάση να μιμείται, θεωρείται από τους μελετητές, ότι το παιδί μιμείται την άσκηση βίας που βλέπει στην τηλεόραση. Άρχισε, λοιπόν, να γίνεται αντικείμενο έρευνας, αν η προβολή τηλεοπτικής βίας επηρεάζει το φαινόμενο της βίας στην καθημερινή ζωή.
Η βία εμφανίζεται συνήθως με τη μορφή της επιθετικότητας. Η επιθετικότητα ερμηνεύεται ως μια συμπεριφορά που έχει πρόθεση να βλάψει κάποιον άλλον άνθρωπο. Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποιες μελέτες για τις τηλεοπτικές επιδράσεις, οι οποίες εξετάζουν συμπεριφορές, που δεν έχουν πρόθεση να βλάψουν. Για παράδειγμα, ένα παιδί ασκεί βία σε μια κούκλα, αφού προηγουμένως έχει παρατηρήσει ανάλογη πράξη ενός ενήλικα ή αφού εκτεθεί στην τηλεοπτική βία.
Η σχέση μεταξύ της προβολής βίας από τα Μ.Μ.Ε. και της επιθετικής συμπεριφοράς του ανθρώπου έχει ερευνηθεί στο παρελθόν και η έρευνα έχει καταλήξει στα εξής: Οι μελέτες που έγιναν στα πειράματα εργαστηρίου (Laboratory Experiments) δείχνουν, ότι τα άτομα που παρακολουθούν για παράδειγμα τηλεοπτικές ταινίες που προβάλλουν βία, έχουν την τάση να συμπεριφέρονται πιο επιθετικά από ό,τι άτομα σε ελεγχόμενες ομάδες. Μάλιστα, οι τηλεοπτικές επιδράσεις είναι ουσιαστικές και προκαλούν αντίστοιχη συμπεριφορά με αυτήν που προβάλλεται (Andison, 1977).
Έχουν αναφερθεί διάφοροι λόγοι, που ενισχύουν την άποψη, ότι οι τηλεθεατές μπορεί να μάθουν την επιθετική συμπεριφορά από την τηλεόραση, και συγκεκριμένα: ι) οι τηλεοπτικές εικόνες βίας μπορεί να προβάλλουν νέες συμπεριφορές στους θεατές, που διαφορετικά πιθανώς να μην είχαν σκεφτεί, ιι) οι αντιπροσωπευτικές ενισχύσεις και η νομιμοποίηση των βίαιων πράξεων μπορεί να αυξήσουν την τάση προς το πρότυπο τηλεοπτικής βίας, ιιι) οι θεατές αποστασιοποιούνται από τη βία ύστερα από μια αποχή απ’ αυτήν στην τηλεόραση και ιν) τέλος, οι άνθρωποι μπορεί να λάβουν μια λανθασμένη αντίληψη της πραγματικότητας από την παρακολούθηση της βίας στην τηλεόραση και να αναπτύξουν ανύπαρκτους φόβους (Felson 1996)» (Σουζάνα Μαρία Νικολάου Λέκτορας στην έδρα Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, Παιδαγωγικό Τμήμα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων: «Η Βία, η Επιθετική Συμπεριφορά και η Τηλεοπτική επίδραση», στο «Εκπαίδευση και Επιστήμη» 1, 74-87, 2004, ISSN: 1790-0328).
Ενδεικτικές αποφάσεις ΣτΕ σχετικά με σκηνές βίας: ΣτΕ 2194/2019, ΣτΕ 910/2018, ΣτΕ 2332/2018, ΣτΕ 146/2017, ΣτΕ 2013/2017, ΣτΕ 2550/2017, ΣτΕ 2551/2017, ΣτΕ 1096/2016, ΣτΕ 1097/2016.
Στη χαρακτηριστική απόφαση ΣτΕ 3279/2006 (υπόθεση οδού Νιόβης-θανάτωση ομήρου από Ρουμάνο κακοποιό που μεταδόθηκε ζωντανά από τηλεοπτικό σταθμό-), το ΣτΕ δέχθηκε ότι σε ώρες υψηλής τηλεθέασης μεταδόθηκαν ζωντανές σκηνές ακραίας βίας που ήταν ικανές να βλάψουν σοβαρά την ηθική ανάπτυξη των ανηλίκων, ενώ η μετάδοση αυτών των φυσικών σκηνών στο ειδησεογραφικό πρόγραμμα υπερέβαινε προδήλως το μέτρο που επιβάλλει η ανάγκη πληροφόρησης του κοινού. Στην απόφαση ΣτΕ 1370/2013 (σε μεσημβρινό δελτίο ειδήσεων τηλεοπτικού σταθμού προβλήθηκε επίθεση αυτοκτονίας γυναίκας), το ΣτΕ δέχθηκε ότι η κρίση του ΕΣΡ περί βλάβης που θα μπορούσε να προκληθεί στην ηθική και πνευματική ανάπτυξη των ανηλίκων στηρίζεται επαρκώς στο περιεχόμενο και την ένταση των μεταδιδόμενων σκηνών και ως εκ τούτου είναι επαρκώς και νομίμως αιτιολογημένη.
γ) Σχετικά με τη δραματοποίηση γεγονότος και την υπέρβαση του αναγκαίου μέτρου στη ενημέρωση, λαμβάνεται υπόψη η απόφαση ΣτΕ 2984/2013 που αφορά σε επανειλημμένη προβολή σκηνών αναπαράστασης σεξουαλικών συνευρέσεων σε δελτίο ειδήσεων. Κατά το σκεπτικό της απόφασης οι σκηνές ήταν ικανές να επηρεάσουν δυσμενώς την προσωπικότητα των ανηλίκων τηλεθεατών καθώς ο επαναλαμβανόμενος τρόπος προβολής αυτών υπερέβαινε το αναγκαίο μέτρο για την επίτευξη του σκοπού της ενημέρωσης του κοινού. Η απόφαση ΣτΕ 2101/2013 δέχθηκε ότι η κρίση του ΕΣΡ για δραματοποιημένη αναπαράσταση γεγονότων στη διάρκεια ενημερωτικής εκπομπής ήταν νομίμως και επαρκώς αιτιολογημένη. Σχετικές με δραματοποίηση γεγονότος είναι και οι αποφάσεις ΣτΕ 3821/2014, 477/2013, 2848/2013, 2902/2014 στις οποίες σημειώνεται ότι οι ειδήσεις πρέπει να μεταδίδονται με τρόπο απλό και λιτό αποβλέποντας στην απολύτως αναγκαία πληροφόρηση του κοινού. Στην απόφαση ΣτΕ 1245/2015 (Δελτία ειδήσεων-Star) μνημονεύονται οι τεχνικές δραματοποίησης γεγονότος που αποβλέπουν στη συγκινησιακή φόρτιση του τηλεοπτικού κοινού, ενώ, στην απόφαση ΣτΕ 1173/2015 (εκπομπή «Μπορώ»- Star), ως τεχνικές δραματοποίησης αναφέρονται οι εντυπωσιακοί τίτλοι, η έντονη μουσική και η επανάληψη σκηνών. Σχετικές είναι και οι αποφάσεις ΣτΕ 1247/2015 και 610/2018.
ΙΙ. Πραγματικό μέρος
Από τα έγγραφα του φακέλου, την παρακολούθηση της επίμαχης ροής προγράμματος και τους ισχυρισμούς της εγκαλουμένης (προβληθέντες προφορικώς και εγγράφως), προκύπτουν τα εξής:
α) Στη διάρκεια του μεσημβρινού δελτίου ειδήσεων (Star News) που μεταδόθηκε από τον τηλεοπτικό σταθμό Star στις 22.8.2020 με ώρα έναρξης 14.56' και παρουσιάστρια την Ελένη Τσαγκά, μεταδόθηκαν ειδήσεις της τρέχουσας επικαιρότητας.
Στις 15.15', η παρουσιάστρια μεταδίδει είδηση που έλαβε χώρα στο Ισραήλ και αφορά σε βιασμό 16χρονης ανήλικης από τριάντα άνδρες σε ξενοδοχείο της πόλης Εϊλάτ. Μεταδίδονται πλάνα από τις διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις κόσμου που εκφράζει την αγανάκτηση του για το γεγονός. Στη συνέχεια προβάλλονται εικόνες στις οποίες φαίνεται το πρόσωπο μιας κοπέλας ξαπλωμένης σε πάτωμα μέσα σε μισοσκότεινο δωμάτιο, μετά μια σκηνή όπου μια κοπέλα είναι ανάσκελα στο πάτωμα και πάνω της διακρίνεται ένας άντρας(πιθανή σκηνή βιασμού). Σε άλλη εικόνα μια κοπέλα κλαίει έξω από μια τουαλέτα ενώ ένας άντρας αποχωρεί(φαίνεται η πλάτη του). Ακολουθεί επόμενη εικόνα όπου μια κοπέλα που βγαίνει από το μπάνιο φαίνεται να δέχεται επίθεση από άντρα που την πιάνει από το λαιμό. Σε άλλη σκηνή φαίνεται ένα ζευγάρι: ο άντρας βάζει το χέρι του κάτω από τη φούστα της κοπέλας ενώ κρατά το στόμα της κλειστό με το χέρι του. Η είδηση διήρκεσε περί το 1'. β) Στη διάρκεια του κεντρικού δελτίου ειδήσεων (Star News) που μεταδόθηκε από τον τηλεοπτικό σταθμό Star στις 22.8.2020 με ώρα έναρξης 19.47' και παρουσιάστρια την Ελένη Τσαγκά, μεταδόθηκαν ειδήσεις της τρέχουσας επικαιρότητας. Στους τίτλους ειδήσεων αναφέρεται «Φρίκη στη Ρόδο: 18χρονος κατηγορείται ότι βίασε τον μόλις 13 ετών αδελφό του».
Στις 20.25' η παρουσιάστρια μεταδίδει είδηση για γεγονός που έλαβε χώρα στη Ρόδο και αφορά σε καταγγελία μητέρας σύμφωνα με την οποία ο 18χρονος γιος της φέρεται να βίασε τον 13χρονο αδελφό του. Ο 18χρονος συνελήφθη μαζί με ένα φίλο του: και οι δύο κατηγορούνται ότι συμμετείχαν στην αποτρόπαια πράξη. Ανταποκρίτρια από τη Ρόδο μεταδίδει σχετικές πληροφορίες.
Στη διάρκεια μετάδοσης των τίτλων ειδήσεων και της συγκεκριμένης είδησης προβλήθηκαν εικόνες στις οποίες εμφανίζεται το θλιμμένο πρόσωπο αγοριού, μετά το κεφάλι ενός ανήλικου αγοριού επάνω σε μαξιλάρι: το παιδί φαίνεται να κλαίει ενώ ένα χέρι πιέζει το κεφάλι του ρυθμικά και επαναλαμβανόμενα. Σε επόμενη εικόνα, φαίνεται ένα αγόρι ξαπλωμένο μπρούμητα σε πάτωμα ενώ κάποιοι (φαίνονται μόνο τα πόδια τους) φεύγουν από το δωμάτιο ρίχνοντας επάνω στο παιδί ένα χαρτομάντηλο. Μετά φαίνεται πλάνο όπου διακρίνεται η πλάτη ενός νέου άντρα που κατευθύνεται σε δωμάτιο αγοριού που κοιμάται. Προβάλλονται εικόνες προσώπων ενός κοριτσιού και ενός αγοριού, ενός ημίγυμνου άνδρα που ετοιμάζεται να βγάλει τη ζώνη του, ενός ζευγαριού που αγκαλιάζεται, μιας κοπέλας που κλαίει καθισμένη σε πάτωμα. Η είδηση διήρκεσε περί τα 3'.
γ) Στη διάρκεια του μεσημβρινού δελτίου ειδήσεων (Star News) που μεταδόθηκε από τον τηλεοπτικό σταθμό Star στις 23.8.2020 με ώρα έναρξης 14.55' και παρουσιάστρια την Ελένη Τσαγκά, μεταδόθηκαν ειδήσεις της τρέχουσας επικαιρότητας.
Στις 15.03', η παρουσιάστρια μεταδίδει την είδηση της υπόθεσης βιασμού του 13 χρονου από τον 18χρονο αδελφό του και ένα φίλο του η οποία είχε μεταδοθεί αναλυτικά στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων της 22.8.2020. Στη διάρκεια μετάδοσης της είδησης (2') προβάλλονται οι εικόνες που έχουν ήδη περιγραφεί ανωτέρω.
Περαιτέρω, από την παρακολούθηση και καταγραφή των πραγματικών περιστατικών προκύπτουν εν κατακλείδι τα ακόλουθα:
Στη διάρκεια των μεσημβρινών δελτίων ειδήσεων της 22 και 23.8.2020 και του κεντρικού δελτίου ειδήσεων της 22.8.2020 που μεταδόθηκαν από τον τηλεοπτικό σταθμό Star παρουσιάστηκαν ειδήσεις σχετικές με βιασμούς ανηλίκων παιδιών από ενηλίκους (στο Ισραήλ και στη Ρόδο) στη διάρκεια των οποίων προβλήθηκαν εικόνες (που, όπως παραδέχεται στο υπόμνημα του ο σταθμός, αποτελούν σκηνές από κινηματογραφικές ταινίες) σχετικές με το θέμα του βιασμού. Ήτοι, μεταδόθηκαν εικόνες στις οποίες παρουσιάζονται:
-μια κοπέλα που είναι ανάσκελα στο πάτωμα και πάνω της διακρίνεται ένας άντρας, -μια κοπέλα που κλαίει έξω από μια τουαλέτα ενώ ένας άντρας αποχωρεί(φαίνεται η πλάτη του)
-μια κοπέλα που βγαίνει από το μπάνιο και μετά φαίνεται να δέχεται επίθεση από άντρα που την πιάνει από το λαιμό
-ένας άντρας που βάζει το χέρι του κάτω από τη φούστα μιας κοπέλας ενώ κρατά το στόμα της κλειστό με το χέρι του
-το κεφάλι ενός αγοριού που κλαίει, συνάγεται όμως πως υφίσταται σεξουαλική βία λόγω της προβολής χεριού που πιέζει το κεφάλι του παιδιού με κίνηση ρυθμική και επαναλαμβανόμενη
-ένα παιδί που κείτεται σε πάτωμα μπρούμητα ενώ ενήλικα άτομα αποχωρούν πετώντας ένα χαρτομάντηλο
-ένας ημίγυμνος άνδρας που ετοιμάζεται να βγάλει τη ζώνη του κ.ά.
Στις σκηνές που μεταδίδονται στη διάρκεια ειδήσεων που αφορούν σε φερόμενους βιασμούς ανηλίκων παιδιών από ενηλίκους προβάλλονται εικόνες φυσικής βίας αλλά και υπονοούμενης. Οι συγκεκριμένες ειδήσεις παρουσιάζονται δραματοποιημένες, ήτοι με υπερβολικό τρόπο, γεγονός που δεν πληροί την εκ μέρους του σταθμού υποχρέωση μετάδοσης των γεγονότων με τρόπο απλό και λιτό που να αποβλέπει στην απολύτως αναγκαία ενημέρωση του κοινού και όχι στην θεαματοποίηση και την έξαψη της συγκίνησης του. Ο ανωτέρω τρόπος παρουσίασης των ειδήσεων κρίνεται ότι προκαλεί βλάβη στην ηθική και πνευματική ανάπτυξη των ανηλίκων τηλεθεατών καθώς αυτές μεταδόθηκαν σε χρόνο που ενδέχεται να παρακολουθούν ανήλικοι.
ΙΙΙ. Υπαγωγή
Ενόψει των ανωτέρω, η Ολομέλεια κρίνει ομοφώνως ότι η εγκαλουμένη εταιρεία τέλεσε τις παραβάσεις της βλάβης ανηλίκων τηλεθεατών δια της προβολής σκηνών βίας και της δραματοποίησης γεγονότος και ότι πρέπει να της επιβληθεί διοικητική κύρωση για τις ως άνω παραβάσεις, και δη εκείνη του προστίμου.
Περαιτέρω, με βάση τη βαρύτητα της παραβάσεως και το κοινώς γνωστό μερίδιο τηλεθεάσεως του συγκεκριμένου τηλεοπτικού σταθμού κρίνεται ότι το επιβλητέο πρόστιμο είναι εκείνο των είκοσι πέντε χιλιάδων (25.000) ευρώ για καθεμία από τις παραπάνω παραβάσεις.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ Η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Δέχεται ομοφώνως ότι η εγκαλουμένη παραβίασε τις αναφερόμενες στο νομικό μέρος της παρούσας υποχρεώσεις της, κατά τα ειδικότερα αναφερόμενα στο σκεπτικό.
Επιβάλλει στην εταιρεία με την επωνυμία «ΝΕΑ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ Α.Ε.», ιδιοκτήτρια του τηλεοπτικού σταθμού «STAR CHANNEL», τη διοικητική κύρωση του προστίμου: α) των είκοσι πέντε χιλιάδων (25.000) ευρώ για βλάβη ανήλικων τηλεθεατών δια της προβολής σκηνών βίας και β) των είκοσι πέντε χιλιάδων (25.000) ευρώ για δραματοποίηση γεγονότος.
Κατά το άρθρο 4 παρ. 3 του Ν. 2328/1995, όπως έχει μετά την δια του άρθρου 23 παρ. 5 εδ. β' του Ν. 3166/2003 αντικατάστασή του, η παρούσα απόφαση κατά την προαναφερόμενη κύρωση, είναι εκτελεστή κατά:
1. Της εταιρείας «ΝΕΑ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ Α.Ε.», που εδρεύει στην Κηφισιά Αττικής, στην οδό Βιλτανιώτη 36, με ΑΦΜ 094281721, Δ.Ο.Υ. ΦΑΕ Αθηνών.
2. Του Καρόλου Αλκαλάι του Νισήμ, με ΑΦΜ 015603551, Δ.Ο.Υ. Χαλανδρίου, ως Προέδρου Δ.Σ. και νομίμου εκπροσώπου της εταιρείας.
Κρίθηκε και αποφασίστηκε την 4η Δεκεμβρίου 2023 και δημοσιεύτηκε την 4η Ιανουαρίου 2024.
Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ Ε.Σ.Ρ. Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΕΥΤΕΡΠΗ ΚΟΥΤΖΑΜΑΝΗ - ΔΡΙΛΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΑΡΑΖΙΔΟΥ
Πληροφορίες: www.esr.gr
Παρατηρήσεις: Απόφαση 183/2023 - ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ (ΕΣΡ) - 4η Ιανουαρίου 2024
