Διαβάστε ακολούθως την Απόφαση 200/2021 της Ανεξάρτητης Αρχής:
Η Ολομέλεια του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου, συνήλθε σε συνεδρίαση στον συνήθη γι’ αυτό τόπο την 18.10.2021 και ώρα 11:00, προκειμένου να συζητήσει επί της κατωτέρω υποθέσεως. Συγκροτήθηκε από τους: Αθανάσιο Κουτρομάνο, πρόεδρο, Ευτέρπη Κουτζαμάνη - Δρίλια, αντιπρόεδρο, και (με τηλεδιάσκεψη μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας «epresence.gov.gr») τα μέλη: Καλλιόπη Διαμαντάκου, Βασίλειο Καραποστόλη, Νικόλαο Κιάο, Ευαγγελία Μήτρου, Γεώργιο Πλειό, Γεώργιο Σαρειδάκη και Σωκράτη Τσιχλιά. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ.
Αντικείμενο της συζήτησης ήταν η ενδεχόμενη τέλεση από τον τηλεοπτικό σταθμό με τον διακριτικό τίτλο «ALPHA CHANNEL», ιδιοκτησίας της εταιρείας με την επωνυμία «ALPHA ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΗ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ»: α) Του αδικήματος της δυσμενούς διάκρισης προσώπων, στη βάση της αναπηρίας, β) Του αδικήματος της προσβολής προσωπικότητας, και δη αναφερόμενου σε εκπομπή προσώπου, κατά τη μετάδοση του τηλεοπτικού προγράμματος με τίτλο «ΑΛ ΤΣΑΝΤΙΡΙ ΝΙΟΥΖ» την 16.2.2016 μεταξύ 21.07 και 23.15. Η υπόθεση εξετάζεται ύστερα από καταγγελία με αριθμό πρωτοκόλλου ΕΣΡ 150/22.2.2016.
Για τον έλεγχο σχηματίστηκε φάκελος με αριθμό 335/27.6.2017, ο οποίος ανατέθηκε στη διοικητική υπάλληλο Κατερίνα Κοντοπούλου και στην ειδική επιστήμονα - νομικό Όλγα Γαρουφαλλιά. Η Διοικητική Υπάλληλος υπέβαλε στο ΕΣΡ την με αριθμό πρωτοκόλλου 157/ΕΣ/24.2.2016 έκθεση καταγραφής των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης, η δε Ειδική Επιστήμων την με αριθμό πρωτοκόλλου 243/ΕΣ/31.3.2016 νομική της εισήγηση.
Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης, για λογαριασμό της λειτουργούσης τον σταθμό ως άνω εταιρείας παρέστη η δικηγόρος της Άννα Σούρπη και ο παρουσιαστής της εκπομπής, Απ. Λαζόπουλος. Ερωτηθέντες από τον Πρόεδρο οι εκπροσωπούντες την εγκαλουμένη δήλωσαν ότι γνωρίζουν το περιεχόμενο του φακέλου, έλαβαν δε τον λόγο και ανέπτυξαν τους ισχυρισμούς τους. Ζήτησαν στη συνέχεια -και η Ολομέλεια δέχτηκε- να τους παρασχεθεί προθεσμία για την κατάθεση εγγράφου υπομνήματος μέχρι και την 10.11.2021 και ώρα 14.00 και η συζήτηση κηρύχθηκε περαιωμένη. O σταθμός κατέθεσε στη Γραμματεία το με αριθμό πρωτοκόλλου 5853/8.11.2021 υπόμνημα.
Την 7.12.2021 και ώρα 11.00 η Ολομέλεια συνήλθε σε διάσκεψη επί της υποθέσεως, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου. Συγκροτήθηκε από τους: Αθανάσιο Κουτρομάνο, πρόεδρο, Ευτέρπη Κουτζαμάνη - Δρίλια, αντιπρόεδρο, και (με τηλεδιάσκεψη μέσω «epresence.gov.gr») τα μέλη: Καλλιόπη Διαμαντάκου, Βασίλειο Καραποστόλη, Νικόλαο Κιάο, Ευαγγελία Μήτρου, Γεώργιο Πλειό, Σωκράτη Τσιχλιά. Απόν το μέλος, Γεώργιος Σαρειδάκης, ο οποίος είχε κληθεί νομίμως. Χρέη γραμματέως εκτέλεσε η Αναστασία Μαραζίδου, διοικητική υπάλληλος του ΕΣΡ. Η Ολομέλεια, αφού παρακολούθησε την επίμαχη ροή προγράμματος και άκουσε την Εισηγήτρια, η οποία στη συνέχεια αποχώρησε:
ΣΚΕΦΤΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΩΣ ΕΞΗΣ:
Ι. Νομικό μέρος
1. Το ΕΣΡ είναι η αρμόδια κατά το Σύνταγμα Αρχή (άρθρο 15 παρ. 2) για την άσκηση του άμεσου ελέγχου του κράτους επί της ραδιοφωνίας και της τηλεοράσεως και την επιβολή των προβλεπόμενων διοικητικών κυρώσεων σε περιπτώσεις παραβάσεων.
2. Ο σεβασμός της αξίας του ατόμου κατά τη μετάδοση ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών θεσπίζεται στις διατάξεις των άρθρων:
i) 2 παρ. 1 του Συντάγματος, το οποίο ορίζει: «O σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας»,
ii) 15 παρ. 2 του Συντάγματος, το οποίο ορίζει: «Η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άμεσο έλεγχο του Κράτους. Ο έλεγχος και η επιβολή των διοικητικών κυρώσεων υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης. Ο άμεσος έλεγχος του Κράτους ... έχει ως σκοπό ... το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου»,
iii) 7 παρ. 2 του Π.Δ. 109/2010, το οποίο ορίζει: «Τα κάθε είδους προγράμματα, συμπεριλαμβανομένων και των οπτικοακουστικών εμπορικών ανακοινώσεων, που μεταδίδονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς τηλεοπτικούς οργανισμούς, οφείλουν να σέβονται την προσωπικότητα, την τιμή, την υπόληψη, τον ιδιωτικό και οικογενειακό βίο, την επαγγελματική, κοινωνική, επιστημονική, καλλιτεχνική, πολιτική ή άλλη νόμιμη δραστηριότητα κάθε προσώπου, του οποίου η εικόνα εμφανίζεται στην οθόνη ή αναφέρεται το όνομα ή στοιχεία επαρκή για τον προσδιορισμό του»,
iv) 3 παρ. 1 β του Ν. 2328/1995, το οποίο ορίζει: «Οι κάθε είδους εκπομπές (συμπεριλαμβανομένων και των διαφημίσεων), που μεταδίδουν οι ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί πρέπει να σέβονται την προσωπικότητα, την τιμή, την υπόληψη, τον ιδιωτικό και οικογενειακό βίο, την επαγγελματική, κοινωνική, επιστημονική, καλλιτεχνική, πολιτική ή άλλη συναφή δραστηριότητα κάθε προσώπου, η εικόνα του οποίου εμφανίζεται στην οθόνη ή το όνομα του οποίου ή στοιχεία επαρκή για τον προσδιορισμό του οποίου μεταδίδονται» και
ν) 3 παρ. 1 του Κανονισμού 2/991 του ΕΣΡ, το οποίο ορίζει: «Τα πρόσωπα που συμμετέχουν ή αναφέρονται στις εκπομπές πρέπει να απολαμβάνουν δίκαιης, ορθής και αξιοπρεπούς συμπεριφοράς».
3. Η απαγόρευση διακρίσεων θεσπίζεται στις διατάξεις των άρθρων:
i) 5 παρ. 2 του Συντάγματος, το οποίο ορίζει: «Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Εξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο»,
ii) 7 παρ. 1 του Π.Δ. 109/2010, το οποίο ορίζει: «Οι πάροχοι υπηρεσιών οπτικοακουστικών μέσων οφείλουν να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα, ώστε οι παρεχόμενες από αυτούς υπηρεσίες να μην προκαλούν μίσος λόγω φυλής, φύλου, θρησκείας, πεποιθήσεων, εθνικότητας, αναπηρίας, ηλικίας και σεξουαλικού προσανατολισμού»,
iii) 4 παρ. 1 του Π.Δ. 77/2003, το οποίο ορίζει: «Δεν επιτρέπεται η παρουσίαση προσώπων με τρόπο, ο οποίος υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, μπορεί να ενθαρρύνει, τον εξευτελισμό, την κοινωνική απομόνωση ή τις δυσμενείς διακρίσεις σε βάρους τους από μέρος του κοινού βάσει ιδίως του φύλου, της φυλής, της εθνικότητας, της γλώσσας, της θρησκείας, της ιδεολογίας, της ηλικίας, της ασθένειας ή αναπηρίας, του γενετήσιου προσανατολισμού ή του επαγγέλματος»,
iv) 4 παρ. 2 του Π.Δ. 77/2003, το οποίο ορίζει: «Δεν επιτρέπεται η προβολή μειωτικών, ρατσιστικών, ξενοφοβικών ή σεξιστικών μηνυμάτων και χαρακτηρισμών, καθώς και μισαλλόδοξων θέσεων και γενικά δεν πρέπει να θίγονται εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες και άλλες ευάλωτες ή ανίσχυρες πληθυσμιακές ομάδες». Οι διατάξεις του Π.Δ. 77/2003 εφαρμόζονται στην εξεταζόμενη σατιρική εκπομπή, επειδή η εκπομπή ασχολείται με τον πολιτικό σχολιασμό και την άσκηση κριτικής σε θέματα και πρόσωπα της πολιτικής επικαιρότητας και άρα εμφανίζει στοιχεία πολιτικής εκπομπής, η οποία εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του Π.Δ. 77/2003 (Βλ. ΣτΕ 4583/2015 το οποίο έκανε δεκτή την εφαρμογή από το ΕΣΡ της ταυτόσημης με το άρθρο 3 παρ. 1 του Κανονισμού 2/1991 του ΕΣΡ «Κώδικα Ραδιοτηλεοπτικών Προγραμμάτων» ρύθμισης του άρθρου 9 παρ. 2 του Κώδικα δεοντολογίας ειδησεογραφικών και άλλων δημοσιογραφικών και πολιτικών εκπομπών κυρωθέντος με το άρθ. πρώτο του Π.Δ. 77/2003 περί σεβασμού της αξιοπρέπειας συμμετεχόντων σε εκπομπές προσώπων σε σατιρική εκπομπή).
4. Το άρθρο 16 παρ. 1 του Συντάγματος καθιερώνει την ελευθερία της τέχνης, σε κάθε περίπτωση, όμως, το δικαίωμα αυτό δεν λειτουργεί χωρίς περιορισμούς (ΣτΕ 3490/2006).
5. Οι σατιρικές εκπομπές υπόκεινται στο ειδικό καθεστώς και στους περιορισμούς του άρθρου 15 παρ. 2 του Συντάγματος, με το οποίο επιδιώκεται η υψηλή ποιοτική στάθμη των εκπομπών και ο σεβασμός της αξίας του ανθρώπου, έκφανση της οποίας είναι ο σεβασμός της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής κάθε προσώπου (ΣτΕ 2877/2016, 335/2017, 3946/2014. Βλ. και ΣτΕ 4583/2015).
6. Η τηλεοπτική σάτιρα ως μορφή λόγου και τέχνης που προστατεύεται από το άρθρο 14 παρ. 1 και 16 παρ. 1 του Συντάγματος είναι δεκτική περιορισμών, πολύ περισσότερο δε επειδή, όταν η σάτιρα μεταδίδεται μέσω της τηλεόρασης, αποκτά μεγαλύτερη διείσδυση και δραστικότητα ακριβώς ως εκ του μέσου που χρησιμοποιείται (ΣτΕ 4870/2014, 4815/2014, 3946/2014 και 675/2016).
7. Οι εκπομπές ψυχαγωγικού χαρακτήρα δεν απαλλάσσονται από την υποχρέωση να υπηρετούν τους τασσόμενους στις παρατεθείσες διατάξεις σκοπούς δημοσίου συμφέροντος, ενώ άλλωστε η ψυχαγωγία δεν είναι, άνευ ετέρου, συνυφασμένη με τη χρήση εκφραστικών μέσων χαμηλής ποιότητας (4870/2014, 4815/2014 και 3946/2014).
8. Ο περιπαικτικός χαρακτήρας των σχολίων και η ανεύρεση των στοιχείων της σάτιρας ως είδους ανθρώπινης επικοινωνίας είναι διάχυτος και σε καμία περίπτωση δεν έχουν υβριστικό χαρακτήρα παρά μόνον αν απομονωθούν και αντιμετωπισθούν μεμονωμένως ως αξιολογικές κρίσεις που στόχο έχουν τη μείωση του ενάγοντος (ΠΠΠειρ 3117/2005).
9. Η αξία του ανθρώπου την οποία υποχρεούται, κατά το Σύνταγμα, να σέβεται και να προστατεύει η Πολιτεία, είναι ο απαραβίαστος εκείνος πυρήνας της προσωπικότητας του ανθρώπου ως φυσικού υποκειμένου δικαίου που διακρίνει τον άνθρωπο αφενός από τα άλογα όντα και αφετέρου από τα αντικείμενα δικαίου. Η έννοια της αξίας του ανθρώπου περιλαμβάνει την ενυπάρχουσα στον κάθε άνθρωπο ουσία, αυτή που φέρει ως έλλογο ον με φυσική, ηθική και νομική υπόσταση (πρβλ. ΣτΕ 4782/2012, 714/2013, 3311/2013, 4157/2014, 4992/2014). Η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1 του Συντάγματος αποτελεί θεμελιώδη συνταγματικό κανόνα αντικειμενικού χαρακτήρα και άμεσης ισχύος (Α.Π. 40/1998). Η κατοχύρωση της αξίας του ανθρώπου είναι απαραβίαστη, δεν υπόκειται σε κανένα περιορισμό και σε καμία επιφύλαξη νόμου, ούτε επιτρέπει εξαιρέσεις στο πλαίσιο ειδικών εξουσιαστικών σχέσεων. Η διάταξη δεν υπόκειται σε αναθεώρηση (άρθρο 110 παρ. 1 Συντάγματος), ούτε ανήκει σε εκείνες των οποίων η ισχύς μπορεί να ανασταλεί κατά το άρθρο 48 παρ. 1. Η αξία του ανθρώπου αποτελεί αντιθέτως το άκρο όριο οποιουδήποτε περιορισμού ατομικού δικαιώματος που επιτρέπει εκάστοτε το Σύνταγμα, είτε αυτός αναφέρεται στο περιεχόμενο, είτε στους φορείς του δικαιώματος. Η προστασία της αξίας του ατόμου έχει επιτακτικό (ΣτΕ 334/2013, 4992/2014) και αντικειμενικό (ΣτΕ 3017/2012) χαρακτήρα και λαμβάνεται σε κάθε περίπτωση υπόψη κατά την άσκηση του συνταγματικώς προβλεπόμενου ελέγχου από το ΕΣΡ (ΣτΕ 2102/2013).
10. Οι τηλεοπτικοί σταθμοί οφείλουν να εξασφαλίζουν τον αξιούμενο από το άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος σεβασμό της αξίας του ανθρώπου μέσω του μεταδιδόμενου από αυτούς προγράμματος στο πλαίσιο παραχώρησης σ’ αυτούς της χρήσης της συχνότητας (ΣτΕ 503/2016, ΣτΕ 2900/2014 και ΣτΕ 334/2013). Οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθμοί που ασκούν δημόσια λειτουργία και εξουσία διαμόρφωσης της γνώμης και της βούλησης του κοινού αναλαμβάνουν την κοινωνική ευθύνη σεβασμού της αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων των άλλων (ΜΠΑθ 4701/2002).
11. Τέλος, κατά τα στοιχεία β και ε της παραγράφου 1 του άρθρου 4 του Ν. 2863/2000, το ΕΣΡ ελέγχει την τήρηση των όρων που προβλέπονται στην εκάστοτε ισχύουσα ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία και επιβάλλει τις από το άρθρο 4 του Ν. 2328/1995 προβλεπόμενες κυρώσεις σε περίπτωση παραβάσεων.
ΙΙ. Πραγματικά περιστατικά
Με βάση τα έγγραφα του φακέλου, την παρακολούθηση της επίμαχης ροής προγράμματος και τους ισχυρισμούς της εγκαλούμενης (προβληθέντες προφορικώς και εγγράφως) προκύπτουν τα εξής:
Στις 16.2.2016 κατά τη μετάδοση της εκπομπής με τίτλο «ΑΛ ΤΣΑΝΤΙΡΙ ΝΙΟΥΖ» ο παρουσιαστής, στο πλαίσιο παρουσίασης και κριτικής των οικονομικών μέτρων που είχαν επιβληθεί στη χώρα μας «από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την ΤΡΟΪΚΑ», σχολίασε τις θέσεις του Β. Σόιμπλε και των Γερμανών όσον αφορά στα προτεινόμενα από αυτούς οικονομικά μέτρα για την εξυγίανση των ασφαλιστικών ταμείων ως εξής:
«Ο Σόιμπλε έχει δύο εμμονές. Όσο κι αν θα φανεί σκληρό αυτό που θα πω, όταν ένας άνθρωπος είναι καθηλωμένος σε μία καρέκλα, σιγά - σιγά το μυαλό του καθηλώνεται και σε μία ιδέα. Εγώ το λέω παράνοια, το λέω παραφροσύνη. Ποιες είναι οι εμμονές του; Πρώτον, η Ελλάδα να μην μπορεί να μαζέψει χρήματα από το πουθενά, γιατί επιθυμεί να καταρρεύσει να μπορεί να πάει στη δραχμή ή στην ευρωδραχμή. Γιατί αυτό είναι το σχέδιό του».
ΙΙΙ. Υπαγωγή
α) Ως προς την προσβολή της προσωπικότητας
Η κριτική του παρουσιαστή της εκπομπής ασκήθηκε σε ένα δημόσιο πρόσωπο, έναν πολιτικό, τα δε όρια ανοχής της κριτικής που υφίστανται για δημόσια πρόσωπα είναι ευρύτερα από αυτά των ιδιωτών. Ο καυστικός τρόπος σχολιασμού και η έντονη αποδοκιμασία των πολιτικών χειρισμών και του τρόπου άσκησης των καθηκόντων του δεν κατέληξε στην προσβολή του πυρήνα της αξιοπρέπειάς του ως ατόμου, αλλά σε ένα βαθμό ήταν δικαιολογημένη, λόγω της τρέχουσας κατά τη δεδομένη χρονική περίοδο πολιτικής και οικονομικής συγκυρίας. Επομένως, δεν υπήρξε παραβίαση των διατάξεων περί σεβασμού της προσωπικότητας του αναφερόμενου στην εκπομπή προσώπου.
Η Ολομέλεια, ομόφωνα κρίνει, ενόψει των ανωτέρω αναφερόμενων πραγματικών περιστατικών, ότι δεν ετελέσθη το αδίκημα της προσβολής προσωπικότητας, και δη αναφερόμενου σε εκπομπή προσώπου.
β) Ως προς την προώθηση διακρίσεων με βάση την αναπηρία
Η χρήση, από τον παρουσιαστή της εκπομπής, των προαναφερόμενων εκφράσεων, συνιστούσε αντικειμενικά αδίκημα, και δη διάκριση εις βάρος των προσώπων με αναπηρία. Βεβαίως, ο παρουσιαστής σε επόμενη εκπομπή του που μεταδόθηκε την 15.3.2016 προέβη σε επανόρθωση, ζητώντας δημόσια συγνώμη και εξηγώντας αναλυτικά τι είχε προσπαθήσει να εκφράσει μέσω της συγκεκριμένης ατυχούς έκφρασης και να παραθέσει διεξοδικά τη θέση και στάση του απέναντι στα άτομα με αναπηρία και τον απόλυτο σεβασμό και την υποστήριξή του σε αυτά, τόσο μέσα από την εκπομπή του, όσο και ως στάση ζωής, όπως δήλωσε κατά την ακρόαση της εγκαλουμένης και όπως αναφέρεται και στο σχετικό της υπόμνημα. Ενόψει αυτών, εκτιμάται ότι η εγκαλουμένη υπέπεσε εξ αμελείας (του προστηθέντος υπ’ αυτής προσώπου) στο ανωτέρω διοικητικό αδίκημα και πρέπει να της επιβληθεί κύρωση, και δη εκείνη της συστάσεως.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
Η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Δέχεται ότι η εγκαλουμένη
α) δεν τέλεσε το αδίκημα της προσβολής προσωπικότητας αναφερόμενου σε εκπομπή προσώπου και
β) τέλεσε - εξ αμελείας - το αδίκημα της δυσμενούς διάκρισης προσώπων στη βάση αναπηρίας, κατά τα αναφερόμενα στο σκεπτικό. Επιβάλλει σ’ αυτήν τη διοικητική κύρωση και δη εκείνη της συστάσεως, όπως στο μέλλον μεριμνά ώστε να αποφεύγεται τυχόν υπέρβαση των νομίμων ορίων της σάτιρας που καταλήγει σε διακρίσεις εις βάρος προσώπων με αναπηρία.
Κρίθηκε και αποφασίστηκε την 7η Δεκεμβρίου 2021 και δημοσιεύτηκε την 21η Μαρτίου 2022.
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ Ε.Σ.Ρ. H ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΥΤΡΟΜΑΝΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΑΡΑΖΙΔΟΥ
Πληροφορίες: www.esr.gr
Παρατηρήσεις: Απόφαση 200/2021 - ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ (ΕΣΡ) - 21η Μαρτίου 2022
